Εκπαίδευση ή παιδεία;

«Εκπαίδευση» και «Παιδεία» - δυο διαφορετικές έννοιες

Αποσπάσματα από την ομιλία του Χρήστου Τσολάκη την 21η Ιανουαρίου 2008, στη «Σχολή Γονέων, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κατερίνης».

… Η εποχή μας δεν έχει πολιτισμό…

Η αντίληψη του δικαίου, του νόμου, της ισοδικίας, της ισονομίας, της ισοκρατίας, της ισοπολιτείας, της ισηγορίας, της παρρησίας – η αντίληψη της ευθύτητας, της αμεσότητας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας – η αντίληψη του λόγου, του θείου, του κάλλους – η αντίληψη του μέτρου – αυτή η αντίληψη υποχώρησε και υποχωρεί κάθε μέρα, σε έναν υφέρποντα αμοραλισμό…

… Τι λείπει από τον κόσμο και δεν υπάρχει πολιτισμός; Λείπει η παιδεία!

… Το εκπαιδευτικό σύστημα σείεται, συγκλονίζεται. Ο συγκλονισμός του εκπαιδευτικού συστήματος δεν οφείλεται στην έλλειψη τεχνολογικής υποδομής. Ποτέ δεν είχαμε τόσα σχολεία και τέτοια σχολεία, με τέτοια υποδομή… Αλλά και ποτέ δεν είχαμε τέτοια ευτέλεια.
Τα κενά που υπάρχουν στο εκπαιδευτικό σύστημα, αυτά είναι που φέρνουν τους κραδασμούς. Και τα κενά αυτά οφείλονται στην έλλειψη παιδείας.

Εκπαίδευση
Εκπαίδευση είναι η συντεταγμένη πολιτεία, η οργανωμένη πολιτεία, η οποία προσφέρει τα αγαθά στους νέους, τα μορφωτικά αγαθά, τις γνώσεις. Στην εκπαίδευση υπάγονται τα πάντα, από τον Υπουργό Παιδείας μέχρι τον τελευταίο κλητήρα. Οι αίθουσες διδασκαλίας, τα εργαστήρια, οι βιβλιοθήκες, όλα αυτά μαζί αποτελούν την εκπαίδευση.

Παιδεία
Παιδεία είναι το μέγιστο μάθημα, το οποίο κατά Πλάτωνα «διδακτόν ουδαμώς εστί», το πιο μεγάλο μάθημα, το οποίο δεν διδάσκεται, όπως τα άλλα μαθήματα.
Το μάθημα της παιδείας αναδύεται από τα άλλα μαθήματα, αναδύεται από τον διάλογο που γίνεται μέσα στην τάξη, από την ανθρώπινη επικοινωνία…
… Αυτό το μάθημα προκύπτει από την παιδευτική αλληλενέργεια, κατά την οποία παιδεύοντες, παιδευόμενοι και παιδευτικές αξίες βρίσκονται σε μια αμφίδρομη δυναμική, η οποία εκπηγάζει από βάθη, όπου σβήνει το ατομικό Εγώ και το ατομικό Εσύ και φτάνουμε στο Εμείς. Σβήνει το εθνικό Εγώ και το εθνικό Εσύ και φτάνουμε στον άνθρωπο πέρα από τις εθνικότητες, όμως μέσα από τις εθνικότητες. Σβήνει το θρησκευτικό Εγώ και το θρησκευτικό Εσύ και φτάνουμε στον άνθρωπο του Θεού, μέσα όμως από τις θρησκείες. Σβήνει το φυλετικό Εγώ και το φυλετικό Εσύ. Σβήνει το χρωματικό Εγώ και το χρωματικό Εσύ.
Σβήνουν όλα τα Εγώ και τα Εσύ και βρίσκουμε κάτω, κάτω, στη βάση της παιδείας τον άνθρωπο, όπως τον έπλασε ο Θεός, χωρίς χρώμα, χωρίς φυλή, χωρίς εθνότητα, χωρίς θρησκευτικότητα. Και τον τιμούμε, ανεξάρτητα από το δόγμα στο οποίο πιστεύει, ανεξάρτητα από το έθνος στο οποίο υπάγεται…. Τον τιμούμε!

Είμαστε οι καλοί Σαμαρείτες που θεραπεύουμε τον πλησίον, τον πλησίον που για τον γλυκύτατο Ναζωραίο είναι: ο άνθρωπος.
Από αυτόν τον άνθρωπο, τον οποίο βρίσκει η παιδεία χαμηλά, … αναδύεται η ηθική της παιδείας, η οποία προστάζει στον άνθρωπο να πραγματώσει την ανώτερη φύση του, την πνευματική του ουσία.
… Είναι κατηγορηματική η προσταγή της ηθικής: «Άνθρωπε πραγμάτωσε την ανθρώπινη φύση σου, την πνευματική σου ουσία». Αυτή είναι η παιδεία!

Αυτή την παιδεία σήμερα δεν την προσφέρει η πολιτεία, ούτε η ελληνική πολιτεία, ούτε και καμιά άλλη πολιτεία στον κόσμο. Οι πολιτείες σήμερα και στην Ευρώπη, και στις άλλες χώρες, είναι στραμμένες στον ωφελιμισμό, δηλαδή στην αγορά εργασίας…
Τα σχολεία δεν έγιναν γι αυτό. Έγιναν για να προσφέρουν παιδεία, καλλιέργεια, ευαισθησία – για να εξανθρωπίσουν τον άνθρωπο…

Δες ολόκληρη την ενδιαφέρουσα ομιλία ΕΔΩ

Η παιδαγωγική γεννιέται ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή

Νέο άρθρο

Βασισμένο σε μια ομιλία του Μιχάλη Τζιγκοτζίδη στο Πολιτιστικό Κέντρο Αθηνών.
Κατάβασε το άρθρο ΕΔΩ

Τι θα άλλαζα στο σημερινό σχολείο;

Ελένη Σίμου (δασκάλα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης)

Περίληψη:
Πώς βλέπουν οι μαθητές τη διδασκαλία και τι θα ήθελαν να αλλάξει; Το πρόγραμμα των μαθημάτων χρειάζεται να γίνει πιο πλούσιο, πιο ζωντανό, πιο δημιουργικό. Κάθε παιδί έχει διαφορετικές ανάγκες, οι οποίες θα μπορέσουν να ικανοποιηθούν από ένα πολύμορφο πρόγραμμα, τόσο θεωρητικό, όσο και πρακτικό και καλλιτεχνικό. Μέσα από την φαντασία και την τέχνη της διδασκαλίας, η γνώση θα πηγάζει ζωντανά και βιωματικά.
Πολλά παιδιά ζητούν έναν νέο τρόπο αξιολόγησης, όπου θα αποτυπώνονται οι ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητές τους, αλλά και οι προσπάθειες και οι μελλοντικές δυνατότητές τους.
Η σχέση του δασκάλου με τον μαθητή είναι καθοριστική για την εκτύλιξη της προσωπικότητας του παιδιού, και τη διάπλαση της κοινωνικής και ηθικής στάσης του στη ζωή. Αυτή ήταν και η έκκληση όλων των μεγάλων Ελλήνων παιδαγωγών.
Όλη η πρόταση ΕΔΩ.

Να μην εμποδιστεί η ανάπτυξη του παιδιού στην προσχολική ηλικία

Όλγα Καρυπίδου

Περίληψη
Τα πρώτα 7 χρόνια της ζωής του ανθρώπου είναι τα πιο σημαντικά για τη διαμόρφωση της ιδιοσυγκρασίας του και της προσωπικότητάς του. Η διδακτική σχολική εκπαίδευση πριν την ηλικία των 7 χρόνων έχει εφαρμοστεί σε κάποιες χώρες και έχει μελετηθεί από αρκετούς μελετητές. Τα ερευνητικά αποτελέσματα δείχνουν ότι τα παιδιά που προσχολικά εκπαιδεύονται όπως και στο σχολείο με διδακτικές μεθόδους του σχολείου, δεν είναι ώριμα για να δεχτούν αυτήν τη διαδικασία. Στο απώτερο μέλλον παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς, κοινωνικά προβλήματα και ψυχολογικά προβλήματα σε αρκετά μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τα παιδιά που προσχολικά διαπαιδαγωγήθηκαν μέσω του παιχνιδιού.
Όλη η πρόταση ΕΔΩ

Φυτώριο παιδιών - Kindergarten - παιδόκηπος

Πρόταση στον διάλογο για την παιδεία:
Σοφία Ρίζου, Αναστασία Γκίκα, παιδαγωγοί προσχολικής ηλικίας

Περίληψη:
Φυτώριο παιδιών – Kindergarten – Παιδόκηπος: όχι «σταθμός» (πάρκινγκ), ούτε κέντρο «σχολικής αγωγής», αλλά το έδαφος όπου τα παιδιά μπορούν να αναπτυχθούν με φυσικό τρόπο. Η πρώτη γνωριμία με τον κόσμο γίνεται με το παιχνίδι – αυτό είναι το καλύτερο εκπαιδευτικό μέσο. Το παιχνίδι περιέχει ποιότητες που μπορούν να καλλιεργηθούν: βούληση, φαντασία, αντίληψη, πρωτοβουλία, υπομονή, συνεργασία, ελευθερία και ομαδικότητα. Κάθε αληθινή γνώση ξεκινά από το παιχνίδι. Οι δυνάμεις που βοηθούν είναι η επανάληψη και ο ρυθμός. Ο παιδαγωγός αποτελεί για το παιδί υπόδειγμα πράξεων, τις οποίες μπορεί αυτό να μιμηθεί. Το παιδί μαθαίνει με την πράξη, με το σώμα, όχι με το μυαλό. Κάθε φάση της ζωής έχει τις δικές της αρχές. Ας μη συγχέουμε τις ανάγκες των διαφόρων ηλικιών. Το μικρό παιδί δεν είναι μαθητής. Ας το αφήσουμε να είναι λουλούδι-παιδί!
Οι προτάσεις μας εστιάζουν στην προστασία της προσχολικής αγωγής, ώστε να μην αποτελεί έναν προθάλαμο για το Δημοτικό σχολείο με ό,τι αυτό συνεπάγεται αναφορικά με την πρώιμη νοητική ανάπτυξη. Απεναντίας, ακολουθώντας αυτό που ουσιαστικά έχει ανάγκη το παιδί, θρέφεται το υπέδαφος και αναπτύσσεται η ετοιμότητα για την ομαλή και ισορροπημένη ένταξη στη σχολική ζωή και τη μάθηση.
Ολόκληρη η πρόταση ΕΔΩ.

Η παιδαγωγική είναι τέχνη!

«Μέχρι την ενηλικίωσή του στα δεκαοκτώ χρόνια ο νέος έχει ζήσει τα δεκαπέντε χρόνια της ανάπτυξής του μέσα στο σχολείο (προσχολική αγωγή, δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο). Αυτό δείχνει –απλά– πόσο μεγάλη σημασία έχει το σχολείο στη διαμόρφωση των νέων ενηλίκων και υπεύθυνων πολιτών. Η εικόνα της κοινωνίας δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την εικόνα του σχολείου. Πώς όμως μπορεί το σχολείο να βοηθήσει κάθε διαφορετικό μαθητή, σε ένα σχολικό περιβάλλον, το οποίο από τη φύση του είναι ομαδικό (σχολική τάξη, εκπαιδευτική μονάδα); Ένα κοινό για όλη την τάξη μάθημα πρέπει να δίνει στον κάθε μαθητή την ‘τροφή’ που χρειάζεται. Πώς μπορεί αυτό να το επιτύχει ο δάσκαλος; Όταν γίνεται δημιουργικός, καλλιτέχνης. Όπως ένας ζωγράφος δημιουργεί μια αρμονική εικόνα πάνω στον καμβά, έτσι και ο παιδαγωγός δρα στην εναρμόνιση της προσωπικότητας και της ψυχής του μαθητή. Τότε η παιδαγωγική γίνεται τέχνη! Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μέσα σε ένα ζωντανό σχολείο. Το σχολείο όμως είναι ζωντανός οργανισμός, ακέραιος και ολοκληρωμένος, όταν περιλαμβάνει δώδεκα τάξεις. Ο νέος μαθητής που έρχεται στην πρώτη τάξη πρέπει να συναντά τον τελειόφοιτο της δωδέκατης τάξης (τρίτης λυκείου). Με τη συνάντηση αυτή κλείνει ο κύκλος της σχολικής ζωής. Σε ένα ολοκληρωμένο σχολείο όλοι οι δάσκαλοι ενδιαφέρονται και είναι υπεύθυνοι για όλους τους μαθητές. Επίσης υπάρχει χώρος για όλες τις ικανότητες και όλες τις ιδιαιτερότητες. Το πρόγραμμα των μαθημάτων είναι πλούσιο, τόσο με θεωρητικά μαθήματα, όσο και με καλλιτεχνικά και χειροτεχνίες. Τότε αναπτύσσεται το παιδί πολύπλευρα και αρμονικά, σύμφωνα μάλιστα με τις ατομικές του ανάγκες. Κι αυτό, γιατί οι δρόμοι της μάθησης δεν είναι ίδιοι για όλους. Για να μπορέσει ένας δάσκαλος να βοηθήσει ένα παιδί, πρέπει να το γνωρίσει καλά. Ο δάσκαλος δεν πρέπει να αλλάζει συχνά. Η καλύτερη περίπτωση είναι να έχει τους ίδιους μαθητές σε όλο το διάστημα του δημοτικού. Αυτό προϋποθέτει μια δυνατή σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή αλλά και μια ελευθερία κινήσεων από τον δάσκαλο. Απαιτείται επίσης μια καλή και δημιουργική σύνδεση με τους γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού. Η παιδεία χρειάζεται ελευθερία και συγχρόνως υπευθυνότητα. Πώς όμως κατανέμεται η ευθύνη ανάμεσα στους κεντρικούς θεσμούς της κοινωνίας, στα σχολεία και στους ανεξάρτητους δασκάλους, οι οποίοι έχουν και την αποστολή να υλοποιήσουν τους στόχους και τα ιδανικά της παιδείας; Αυτό πρέπει να είναι το μέλημα του νομοθέτη. Ένα δυναμικό και ευέλικτο πλαίσιο εκπαίδευσης, σε διαρκή διάλογο με την κοινωνία, είναι απαραίτητο για να βρεθεί η χρυσή τομή της διαπαιδαγώγησης και να επιτευχθεί, στη συγκεκριμένη εποχή του πολιτισμού, μια αληθινή παιδεία, μια γνήσια μόρφωση! Αυτό μας διαμήνυσαν οι μεγάλοι παιδαγωγοί, ας τους ακούσουμε!»

 Μιχάλης Τζιγκοτζίδης

Πλήρες κείμενο: ΕΔΩ

Τι είναι παιδεία;

"Παιδεία είναι η πραγμάτωση της ανώτερης φύσης του ανθρώπου" Χρίστος Τσολάκης (1935 - 2012)
Μια πολύ σημαντική συμβολή στον διάλογο για την παιδεία:
Ο αείμνηστος δάσκαλος Χρίστος Τσολάκης, καλεσμένος στην εκπομπή "Εκ του πλησίον" της ΕΤ3 (Ιούνιος 2011)